दहावी नंतर काय? बेस्ट अॅडमिशन आणि करीअर ऑप्शन्स!

दहावी नंतर अॅडमिशन साठी आणि त्याद्वारे करीअर निवडण्यासाठी कोणते कोणते पर्याय उपलब्ध आहेत हे सांगणारी खास दहावी पास झालेल्या विद्यार्थ्यांसाठी मराठी ब्लॉग पोस्ट. आवडली तर नक्की लाइक आणि शेअर करा!

आजच दहावी चे निकाल लागले आणि त्या अनुषंगाने सर्व दहावी पास झालेल्या विद्यार्थी-विद्यार्थिनींचे हार्दिक अभिनंदन!

बहुदा एक टप्पा गाठला! असेच सर्व विद्यार्थी-विद्यार्थिनींचे मत आणि मानसिकता असेल! आणि असणारच त्यासाठी खूप जिद्द, चिकाटी आणि अभ्यासाने मार्क मिळविलेले आहेत! एक दोन दिवसांचा किंवा काही कालावधीचा ब्रेक ही होईल! पण हेच तर खरे वळण आहे आणि या वळणावरच आता सर्व काही ठरेल की कुठे जायचे आणि कुठे नाही ते! (म्हणजे कोणते करीअर निवडायचे आणि कोणते नाही? ते! आणि त्या करीअर साथी कोणता कोर्स निवडायचा आणि कोणता नाही) असो! तो भाग ज्याचा त्याचा आहे पण या आणि अशाच निवडीसाठी विद्यार्थी-विद्यार्थिनी शोध घेतात विविध माहिती पुरविणाऱ्या गोष्टींचा. अशीच काहीसी माहिती पुरविणारी आणि आपल्याला निर्णय घेण्यास मदत करणारी ही ब्लॉग पोस्ट तयार करीत आहोत.

1. प्रास्ताविक:

दहावी आणि बारावीच्या परीक्षांच्या संदर्भात विद्यार्थी त्याचबरोबर विद्यार्थ्यांच्या सोबत त्यांचे पालक देखील अतिशय जागरूक झालेले आजच्या घडीला दिसून येतात त्याची कारणेही तशीच आहे नुसते शिक्षण घेणे हीच गोष्ट नव्हे तर चांगले शिक्षण घेऊन चांगल्या दर्जाची नोकरी लागणे किंवा चांगले करिअर घडून यावे से विद्यार्थ्यांसोबतच त्यांच्या पालकांनाही वाटू लागलेले आहे.  त्यामुळे कुठलेही करिअर ऑप्शन निवडत असताना त्या करिअरमध्ये विद्यार्थ्यांची प्रगती किती लपलेली आहे त्याच पद्धतीने विद्यार्थ्यांची किंवा विद्यार्थिनीची भरभराटी कशा पद्धतीने होण्याची शक्यता आहे या सर्व गोष्टींचा विचार करूनच हल्लीचा पालक वर्ग जो आहे तो वेगवेगळ्या कोर्सेस ना ऍडमिशन घेत आहे.  त्याचबरोबर झपाट्याने बदलणाऱ्या युगाबरोबरच करिअर ऑप्शन्स देखील खूप झपाट्याने बदलत आहे त्याच पद्धतीने त्यांच्यामधील स्पर्धा देखील प्रचंड वाढलेली आहे त्यामुळे विद्यार्थी तसेच पालक वर्ग हा पूर्ण विचार करूनच एखाद्या कोर्सला किंवा डिग्रीला ऍडमिशन घेत असलेला दिसून येत आहे.  फक्त ऍडमिशन घेतले किंवा ऍडमिशन मिळाले म्हणजे सर्व झाले अशी देखील परिस्थिती सध्या राहिलेली नसून त्या त्या वर्षांमध्ये चांगल्या दर्जाचे मार्ग मिळविणे हे देखील ध्येय सध्या विद्यार्थी आणि विद्यार्थिनींचे बनलेले दिसून येत आहेत.

दहावी आणि बारावी हा फार महत्त्वाचा टर्निंग पॉईंट असतो आणि या टर्निंग पॉईंट ला कुठल्याही प्रकारचा किंवा कितीही कमी अधिक प्रमाणामध्ये निर्णय चुकला तर त्याचे पडसाद संपूर्ण करिअरमध्ये पाहायला मिळतात त्यामुळे या टर्निंग पॉईंट ला  विद्यार्थी विद्यार्थिनीची आवड निवड लक्षात घेऊन त्याद्वारे त्याला किंवा तिला आवडणारे करिअर ऑप्शन्स लक्षात  घेऊनच कोणत्या शाखेला ऍडमिशन घ्यावे हे ठरविणे खूप आवश्यक होऊन बसलेले आहे!

आणि याच निर्णय प्रक्रियेला काही गोष्टी आधारभूत ठराव्यात या उद्देशाने सदरील माहिती देणारी ब्लॉग पोस्ट आहे आम्ही तयार करण्याचा प्रयत्न करीत आहोत. सर्व संबंधित विद्यार्थी विद्यार्थिनी व पालक यांनाही ब्लॉक पोस्ट आवडेल अशी आशा वाटते. 

दहावी नंतरचे पर्याय:

दहावी परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर विद्यार्थ्यांना पुढील शिक्षण किंवा करिअरसाठी अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत. हे पर्याय तुमच्या आवडी, शैक्षणिक कामगिरी आणि करिअरच्या ध्येयांवर अवलंबून असतात. खाली दहावीनंतर उपलब्ध असलेल्या प्रमुख संधींची माहिती दिली आहे.

१. उच्च माध्यमिक शिक्षण (११वी आणि १२वी)

• शाखा:
• विज्ञान: अभियांत्रिकी, वैद्यकीय किंवा संशोधन क्षेत्रात करिअर करू इच्छिणाऱ्यांसाठी.
• पर्याय: भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित (PCM), जीवशास्त्र (PCB) किंवा दोन्ही (PCMB).
• वाणिज्य: व्यवसाय, वित्त, लेखापरीक्षण किंवा व्यवस्थापन क्षेत्रासाठी.
• विषय: लेखाशास्त्र, व्यवसाय अभ्यास, अर्थशास्त्र, गणित (पर्यायी).
• कला/मानवशास्त्र: सामाजिक विज्ञान, साहित्य, कायदा किंवा सर्जनशील क्षेत्रासाठी.
• विषय: इतिहास, भूगोल, राज्यशास्त्र, समाजशास्त्र, मानसशास्त्र, इंग्रजी इ.
• व्यावसायिक प्रवाह: काही बोर्ड पर्यटन, किरकोळ विक्री किंवा आयटीसारखे व्यावसायिक विषय देतात.
• बोर्ड:
• CBSE (केंद्रीय माध्यमिक शिक्षण मंडळ)
• राज्य मंडळे
• ICSE (भारतीय माध्यमिक शिक्षण प्रमाणपत्र)
• IB (आंतरराष्ट्रीय बॅकलॉरिएट) किंवा IGCSE (आंतरराष्ट्रीय अभ्यासक्रम).
• कालावधी: २ वर्षे (११वी आणि १२वी).
• पुढील टप्पा: महाविद्यालयीन प्रवेश परीक्षा (उदा., JEE, NEET, CLAT) किंवा विद्यापीठ प्रवेशासाठी तयारी.

२. डिप्लोमा कोर्स (पॉलिटेक्निक)

• क्षेत्रे: अभियांत्रिकी (सिव्हिल, मेकॅनिकल, इलेक्ट्रिकल, संगणक विज्ञान), फॅशन डिझाइन, हॉटेल मॅनेजमेंट इ.
• कालावधी: २–३ वर्षे.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण (किमान गुण संस्थेनुसार बदलतात).
• फायदे:
• नोकरी-केंद्रित आणि प्रात्यक्षिक प्रशिक्षण.
• डिप्लोमानंतर B.Tech/B.E. च्या दुसऱ्या वर्षात थेट प्रवेश.
• संस्था: सरकारी किंवा खासगी पॉलिटेक्निक महाविद्यालये.
• प्रवेश: राज्यस्तरीय पॉलिटेक्निक प्रवेश परीक्षा किंवा गुणवत्तेनुसार.

३. औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था (ITI)

• कोर्स: इलेक्ट्रिशियन, फिटर, वेल्डर, प्लंबर, संगणक ऑपरेटर इत्यादी तांत्रिक व्यवसाय.
• कालावधी: ६ महिने ते २ वर्षे.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण (काही कोर्ससाठी आठवी उत्तीर्ण पुरते).
• फायदे: तांत्रिक आणि औद्योगिक क्षेत्रात त्वरित नोकरीच्या संधी.
• प्रवेश: गुणवत्ता किंवा प्रवेश परीक्षेनुसार (राज्यांनुसार बदलते).
• प्रमाणपत्र: राष्ट्रीय व्यापार प्रमाणपत्र (NTC), सरकारी आणि खासगी नोकऱ्यांसाठी मान्य.

४. व्यावसायिक कोर्स

• क्षेत्रे: किरकोळ विक्री, सौंदर्य आणि आरोग्य, कृषी, आरोग्यसेवा, ऑटोमोटिव्ह, मीडिया इ.
• कालावधी: ६ महिने ते २ वर्षे.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण.
• उद्देश: त्वरित नोकरी किंवा उद्योजकतेसाठी कौशल्य-आधारित प्रशिक्षण.
• संस्था: सरकारी योजना (उदा., PMKVY), खासगी संस्था किंवा NSDC-संबंधित केंद्रे.

५. प्रमाणपत्र कोर्स

• क्षेत्रे: संगणक अनुप्रयोग, ग्राफिक डिझाइन, डिजिटल मार्केटिंग, टॅली, परदेशी भाषा इ.
• कालावधी: ३ महिने ते १ वर्ष.
• फायदे: नोकरी किंवा फ्रीलान्सिंगसाठी विशिष्ट कौशल्ये मिळवण्यासाठी अल्पकालीन कोर्स.
• संस्था: खासगी संस्था, ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म (उदा., Coursera, Udemy) किंवा स्थानिक प्रशिक्षण केंद्रे.

६. पॅरामेडिकल आणि संलग्न आरोग्य कोर्स

• कोर्स: नर्सिंग, मेडिकल लॅब टेक्नॉलॉजी, रेडिओलॉजी, फिजिओथेरपी यांचे डिप्लोमा.
• कालावधी: १–३ वर्षे.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण (काहींसाठी विज्ञानाची पार्श्वभूमी आवश्यक).
• फायदे: आरोग्यसेवा क्षेत्रात मोठी मागणी.
• प्रवेश: गुणवत्ता किंवा प्रवेश परीक्षेनुसार (संस्थेनुसार बदलते).

७. अल्पकालीन व्यावसायिक कोर्स

• क्षेत्रे: अॅनिमेशन, वेब डेव्हलपमेंट, सायबरसिक्युरिटी, विमानचालन (केबिन क्रू), इव्हेंट मॅनेजमेंट इ.
• कालावधी: ६ महिने ते २ वर्षे.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण.
• फायदे: उद्योग-विशिष्ट कौशल्ये त्वरित रोजगारासाठी.

८. अप्रेंटिसशिप किंवा इंटर्नशिप

• क्षेत्रे: उत्पादन, आयटी, हॉस्पिटॅलिटी, किरकोळ विक्री इ.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण आणि मूलभूत कौशल्ये.
फायदे:
• शिकताना कमाई आणि प्रात्यक्षिक अनुभव.
• योजना: राष्ट्रीय अप्रेंटिसशिप प्रोत्साहन योजना (NAPS) सारख्या सरकारी योजना.

९. मुक्त शालेय किंवा दूरस्थ शिक्षण

• आर्थिक किंवा वैयक्तिक कारणांमुळे नियमित शाळेत जाऊ न शकणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी.
• पर्याय: राष्ट्रीय मुक्त शालेय संस्था (NIOS) किंवा राज्य मुक्त शाळा.
• प्रवाह: विज्ञान, वाणिज्य, कला किंवा व्यावसायिक विषय.
• फायदे: लवचिक शिक्षण, अभ्यासासोबत काम करण्याची मुभा.

१०. स्पर्धा परीक्षांची तयारी

• परीक्षा:
• सरकारी नोकऱ्या: SSC CHSL, रेल्वे (RRB), किंवा राज्यस्तरीय परीक्षा.
• संरक्षण सेवा: NDA (राष्ट्रीय संरक्षण अकादमी) साठी सेना, नौदल, वायुसेना.
• इतर: मर्चंट नेव्ही, पोलीस सेवा इ.
• पात्रता: दहावी उत्तीर्ण (काहींसाठी बारावी आवश्यक).
• तयारी: कोचिंग संस्था किंवा स्वयंअध्ययनाद्वारे प्रवेश परीक्षांची तयारी.

११. उद्योजकता किंवा कौटुंबिक व्यवसाय

• आवड असल्यास, कौटुंबिक व्यवसायात सामील होऊ शकता किंवा स्वतःचा छोटा व्यवसाय (उदा., किरकोळ, शेती) सुरू करू शकता.
• लेखा, विपणन किंवा डिजिटल साधनांसारखी मूलभूत कौशल्ये शिका.

महत्वाच्या बाबी:

• आवड आणि क्षमता: तुमच्या सामर्थ्य आणि आवडींनुसार मार्ग निवडा.
• आर्थिक परिस्थिती: डिप्लोमा, ITI किंवा व्यावसायिक कोर्स हे ११वी/१२वी किंवा खासगी संस्थांपेक्षा कमी खर्चिक आहेत.
• करिअर ध्येये: दीर्घकालीन संधींचा विचार करा (उदा., अभियांत्रिकीसाठी १२वी PCM आवश्यक, तर ITI मुळे त्वरित नोकरी मिळते).
• समुपदेशन: शिक्षक, करिअर समुपदेशक किंवा ऑनलाइन व्यासपीठांद्वारे मार्गदर्शन घ्या.
• स्थान: तुमच्या क्षेत्रातील संस्था किंवा कोर्स उपलब्धता तपासा किंवा स्थलांतराचा विचार करा.

प्रवेश प्रक्रिया:

• ११वी/१२वीसाठी: दहावीच्या गुणांवर शाळांमध्ये अर्ज; काही शाळा प्रवेश परीक्षा घेतात.
• डिप्लोमा/ITI साठी: राज्य प्रवेश परीक्षा द्या किंवा थेट संस्थांमध्ये अर्ज करा.
• व्यावसायिक/प्रमाणपत्र कोर्ससाठी: संस्थांशी संपर्क साधा किंवा ऑनलाइन नोंदणी करा.
• स्पर्धा परीक्षांसाठी: परीक्षांसाठी नोंदणी करा आणि लवकर तयारी सुरू करा.

स्वतच्या आवडी, शैक्षणिक कामगिरी किंवा स्थानानुसार संबंधित पर्याय, संस्था, विशिष्ट कोर्स निवडणे योग्य ठरत असते.

Photo by Lara Jameson: https://www.pexels.com/photo/compass-on-map-8828454/

Photo by Shvets Anna: https://www.pexels.com/photo/multi-colored-hot-air-balloons-2563699/

अस्वीकृती (Disclaimer)

हा लेख दहावी परीक्षा उत्तीर्ण झालेल्या विद्यार्थ्यांसाठी उपलब्ध शैक्षणिक आणि व्यावसायिक पर्यायांबाबत सामान्य माहिती प्रदान करण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. यातील माहिती संशोधन आणि विश्वसनीय स्रोतांवर आधारित आहे, परंतु ती पूर्णपणे अचूक किंवा सर्वसमावेशक असल्याचा दावा आम्ही करत नाही. प्रवेश प्रक्रिया, पात्रता निकष, कोर्सचा कालावधी आणि संस्था यांबाबतची माहिती वेळ, स्थान आणि संबंधित संस्थांच्या धोरणांनुसार बदलू शकते.

वाचकांना सल्ला दिला जातो की, त्यांनी कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी संबंधित शैक्षणिक संस्था, सरकारी वेबसाइट्स किंवा करिअर समुपदेशकांशी संपर्क साधून माहितीची खातरजमा करावी. या लेखातील माहितीच्या आधारावर घेतलेल्या कोणत्याही निर्णयाची जबाबदारी लेखक किंवा प्रकाशक स्वीकारणार नाहीत. तुमच्या विशिष्ट गरजा आणि परिस्थितीनुसार योग्य मार्ग निवडण्यासाठी व्यावसायिक सल्ला घेणे नेहमीच उचित आहे.